Modernizm Tek Bir Stil Değil: İnşa Etme Biçimimizi Değiştiren Stillerin Toplamı
- Mimar Mine Kavasoğulları
- 31 Ağu
- 4 dakikada okunur
Bu yazı MT Severler Derneği'ne özel olarak Ağustos 2025 için Modernizm mi Eski Güzel Günler mi? webinarına ek kaynak olarak yapılmıştır.
Modernizm bir monolit değil; yeni kullanıcılar, yeni teknolojiler, yeni ekonomiler ve yeni etiklere verilen farklı cevapların yüzyıllık bir bileşimi. Mimaride modernizm tek bir stili simgelemez; birçok farklı yaklaşım bir araya gelerek modernist düşünceyi oluşturur. Modernizm kapsamında değerlendirebileceğimiz bazı stilleri aşağıda sizin için kısa ve basitçe toparladım. Aşağıdaki her modernist yönelim, belirli bir soruna yanıt vermek için doğdu ve o sorunlar bugün değişmiş olsa bile bu araçları hâlâ kullanıyoruz.
1) Uluslararası Üslup (International Style)
Temel fikir: Modern hayat için evrensel bir dil kurmak; rasyonel plan, standart parçalar ve temiz yüzeylerle sınırları aşmak. Süslemeyi reddedip oran ve strüktürün konuşmasına izin vermek.
Nasıl tanırsınız: Kütle yerine hacim, düzenli ritim, sade cepheler.
Önemli işler: Barcelona Pavyonu (1929, Mies), Villa Savoye (1931, Le Corbusier), 860–880 Lake Shore Drive (1951, Mies), Lever House (1952, SOM), Seagram Building (1958, Mies & Johnson).
2) Bauhaus
Temel fikir: Zanaat, sanat ve endüstriyi birleştirerek iyi tasarımı öğretilebilir yöntemlerle ölçeklendirmek. Atölyelerde prototip, standartlaşma, topluma fayda.
Nasıl tanırsınız: Malzemede dürüstlük, grafik ve ürünle mimarinin entegrasyonu, sosyal konut deneyleri.
Önemli işler: Haus am Horn (1923), Bauhaus Dessau (1926), Törten Yerleşimi (1926–28), ADGB Sendika Okulu (1930), Usta Evleri (1926).
3) De Stijl / Neoplastisizm
Temel fikir: Mimaride tasarımın yatay ve düşey düzlem, çizgi ve ana renklerin ilişkilerine indirgenmiş uyum. Köşeyi eritip mekânın akmasını sağlamak.
Nasıl tanırsınız: Dikey-yatay kompozisyonlar, yüzüyormuş gibi duran plakalar, kırmızı-sarı-mavi vurgular.
Önemli işler: Schröder Evi (1924, Rietveld), Café de Unie cephesi (1925, Oud), Aubette iç mekânları (1928, van Doesburg), Erasmuslaan evleri (1931, Rietveld).
4) Rus Avangardı / Konstrüktivizm
Temel fikir: Endüstri ve kolektif yaşamı merkeze almak. Çerçeveler, rampalar ve ortak mekânlarla günlük hayatı yeniden düzenlemek.
Nasıl tanırsınız: Açık strüktür, ortak koridorlar, çatı terasları, kolektif yaşam için pilot projeler.
Önemli işler: Şukhov Radyo Kulesi (1920–22), Rusakov İşçi Kulübü (1927–29), Zuev İşçi Kulübü (1927–29), Narkomfin Binası (1928–32), Gosprom Kompleksi (1925–28, Harkiv).
5) Ekspresyonizm
Temel fikir: Duygu ve ruhu geometriyle ve malzemenin yapısıyla forma dönüştürmek. Tuğla, beton, cam şişsin, kıvrılsın, sivrilsin, ışıldasın.
Nasıl tanırsınız: Heykelsi kütleler, dinamik profiller, vizyoner eskizlerin inşa edilmiş halleri.
Önemli işler: Einstein Kulesi (1924, Mendelsohn), Chilehaus (1922–24, Höger), Großes Schauspielhaus (1919, Poelzig), Het Schip (1919–21, de Klerk).
6) İskandinav Fonksiyonalizmi → Yeni Ampirizm
Temel fikir: Önce işlevsel tasarımlaar ve sağlığı iyileştiren ışık, sonra kullanıcı odaklı malzemeyle insancıl bir konfora ulaşmak. Gösterişsiz bir kamusal refah.
Nasıl tanırsınız: Işık, hava, ahşap, sakin kamusal mekânlar.
Önemli işler: Stockholm Sergisi (1930, Asplund & Markelius), Paimio Sanatoryumu (1933, Aalto), Aarhus Belediye Binası (1942, Jacobsen & Møller), Säynätsalo Belediye Binası (1952, Aalto), Vällingby Yeni Şehri (1950’ler).
7) Organik Modernizm
Temel fikir: Formu araziden, bedenden ve hareketten büyütmek. Oda ve peyzaj iç içe geçer, malzemeler dokunsaldır. Kesit mekânı yönlendirir.
Nasıl tanırsınız: İç-dış akışı, strüktürde ifade, taş-ahşap-tuğlada dürüstlük.
Önemli işler: Fallingwater (1936–39, Wright), Taliesin West (1937’den, Wright), Villa Mairea (1939, Aalto), Bagsværd Kilisesi (1976, Utzon).
8) Brezilya Modernizmi
Temel fikir: Tropikal ışık ve gölgeye, ulus-inşa sürecine uyarlanan modernizm. Betonun gösterişliliği ve büyük kamusal mekânlar.
Nasıl tanırsınız: Pilotiler, güneş kırıcılar, gölgeli gezinti alanları, iddialı eğriler.
Önemli işler: Eğitim ve Sağlık Bakanlığı, Rio (1937–45, Costa & Niemeyer, Corbusier danışman), Pampulha Kompleksi (1940–43, Niemeyer), Palácio da Alvorada (1957–58), Itamaraty Sarayı (1970), Brasília Katedrali (1970).
9) Tropikal Modernizm
Temel fikir: Öncelik iklim. Tasarımı dekorasyon değil gölge, hava akımı ve süzülen ışıklar belirler.
Nasıl tanırsınız: Derin saçaklar, panjurlar, çapraz havalandırma, avlular, verandalar.
Önemli işler: Ibadan ve Kumasi Üniversiteleri (1940’lar–50’ler, Fry & Drew), Chandigarh konut prototipleri (1950’ler, Corbusier ekibi), Ena de Silva Evi (1960, Bawa), Kandalama Oteli (1994–95, Bawa).
10) Brutalizm / Yeni Brutalizm
Temel fikir: Strüktür, servis alanları ve dolaşım alanlarını dürüstçe göstermek. Toplu konut ve kültür merkezi gibi kalabalıkların kullanacağı alanlar tasarlamak.
Nasıl tanırsınız: Pürüzlü beton ya da tuğla, servis kuleleri, dramatik merdivenler, açık bağlantılar, iddialı taşıyıcı sistemler.
Önemli işler: Hunstanton Okulu (1954, Smithson’lar), Unité d’Habitation (1952, Le Corbusier), Yale A&A (1963, Rudolph), Boston City Hall (1968), Barbican Estate (1965–76), National Theatre London (1976).
11) Sosyalist / Doğu Blok Modernizmi
Temel fikir: Konut ve kamusal yaşamı endüstrileştirerek eşit erişim sağlamak. Prefabrik paneller, tekrar eden çekirdekler ve "mikrorayon" planlama, hız, maliyet kontrolü ve adalet vaat eder.
Nasıl tanırsınız: Büyük panel elemanlar, tekrarlayan bloklar, hizmet içeren süper-bloklar.
Önemli işler: Karl-Marx-Allee II. faz (1960’lar, Doğu Berlin), Novi Beograd blokları (1960’lar–70’ler), Jižní Město konutları (1970’ler–80’ler, Prag), Nowa Huta modern fazları (1960’lar–70’ler, Kraków).
12) CIAM Sonrası Alternatifler: Strüktüralizm, Yassı-Kent, Metabolizm, Megastrüktür
Temel fikir: Evrensel imar yaklaşımları yerine yaşayan sistemler. Kentler kümeler ve eklentili alanlar olarak büyür, adapte olur.
Nasıl tanırsınız: Modüller ve yayınık yerleşimler, havadaki sokaklar, kapsüller, eklemelerle büyütülebilir taşıyıcı iskeletler.
Önemli işler: Amsterdam Yetimhanesi (1960, van Eyck), Yamanashi Basın Merkezi (1966, Tange), Habitat 67 (1967, Safdie), Centraal Beheer (1972, Hertzberger), Nakagin Capsule Tower (1972, Kurokawa).
13) Yüksek Teknoloji / Strüktürel Ekspresyonizm
Temel fikir: Mühendislik mimarlığın kendisi olsun. Strüktür ve teknik altyapıyı cepheye taşı ki bina bir “makine” gibi okunsun.
Nasıl tanırsınız: Görünür, belirgin taşıyıcı sistemler, açıkta kanallar ve asansörler, görünür kafes sistemler, uzun açıklıklar.
Önemli işler: Pompidou Merkezi (1977, Piano & Rogers), HSBC Hong Kong (1985, Foster), Lloyd’s of London (1986, Rogers), Stansted Havalimanı (1991, Foster).
14) Minimalizm
Temel fikir: Öğeleri en aza indirip mekân, ışık ve oranı başrole almak. Detaylarla gölgeyi konuşturmak.
Nasıl tanırsınız: Çok az malzeme, temiz birleşim detayları, ışıkla dramatik mekânlar.
Önemli işler: Işık Kilisesi (1989, Ando), Koshino Evi ekleri (1981–84, Ando), 21. Yüzyıl Müzesi Kanazawa (2004, SANAA), Glass Pavilion Toledo (2006, SANAA).
15) Eleştirel Bölgeselcilik
Temel fikir: Modern teknikleri yerel iklim, zanaat ve topoğrafya süzgecinden geçirmek. Kültürel referansları alıp pastişe düşmeden yeniden üretmek.
Nasıl tanırsınız: Arazinin doğal yapısıyla uyumlu yerleşim, yerel malzeme, gölgeli geçişler, tanıdık ama duygusal olmayan formlar.
Önemli işler: İskandinav Pavyonu, Venedik (1962, Fehn), Bouça Konutları Porto (1972–77, Siza), Sangath, Ahmedabad (1980, Doshi), Gando İlkokulu (2001, Kéré).
Bu Başlıklar Neden Önemli?
Bu stillerin her biri somut bir ihtiyacın yanıtıdır: Halk sağlığı, toplu konut, işçilik maliyeti, iklim, enerji, ideoloji. “Eski üsluplar daha saf” değildi; yalnızca farklı sorunların, farklı zamanların, farklı sosyal yapıların çözümleriydi.
Modernizm 20. yüzyılın başında geçmişten gelen değişimler sayesinde ortaya çıktı, gelişmeye devam etti çünkü sorunlar değişmeye devam etti.
Binaları, kullanıcı, teknoloji ve politikanın şekillendirdiği bilinçli seçimler olarak okumak gerekir. Ve bugün sormamız gereken tek soru şudur:
Bizim ihtiyaçlarımız neler, bu alet kutusunun hangi parçaları hâlâ işimize yarıyor? Burada gördüğünüz bütün farklı stilleri günümüz modernist yapılarında kullanmaya devam ediyoruz çünkü hala benzer ihtiyaçlarımız devam ediyor.
Yorumlar